خانه های جعبه ای ژاپن:
خانه متحرک، جعبه ای برای زندگی است، که در کارخانه تولید می شود. در سال های اخیر و در اوج واردات خانه، شرکتهایی نیز شروع به واردات خانه متحرک آمریکای کردند.اما روش درست کردن فضای زندگی در جعبه های تولیدی در کارخانه از سال ها قبل در ژاپن وجود داشته است.
از قدیمی ترین مثالهای آن سه کی سوی کابین است که از سال 1962 توسط شرکت سه کی سوی هاوس ساخته می شود. هر خانه با استفاده از پلاستیک مقاوم که یک مصالح ساختمانی بسیار جدید بود، در چند یونیت، تولید کارخانه ای می شد. و در مکان بنای خانه، با اتصال یونیت ها به یکدیگر خانه بنا می شد. از حدود سال 1970 که در آمریکا خانه متحرک رواج می یابد در ژاپن نیز این خانه ها مورد توجه قرار می گیرند و افراد مختلفی تلاش می کنند تا خانه های جعبه ای مختلف را طراحی، تولید کرده و به مرحله فروش رسانند. خانه های جعبه ای آن دوران را می توان به دو گروه بزرگ تقسیم کرد. اول خانه هایی که تحت تاثیر روش خانه سازی خانه متحرک ها در آمریکا ساخته می شوند. و دیگری خانه هایی است که در راستای فلسفه مکتب جدید و ژاپنی معماری متابولیسم خلق می شوند.
می توان محصولات مختلفی را در شرکت های مختلف دید، که از خانه متحرک هاتاثیر پذیرفته اند. یک سری از این محصولات که بیشتر شبیه به تریلی مسافرتی یا خانه تریلی بودند مانند کراول ایری (caravelair) به نام تخت فرانسه و یا کابینت یاجیما موبووار قابلیت نقل انتقال بیشتری داشتند و یا محصولاتی شبیه به خانه متحرک های گسترش یاب که قابلیت دراز شدن و کوتا شدن یا پهن شدن را داشتند، که هولد هاوس (hold house) یا اکیسپاند هاوس(Expand house) از آن جمله اند. این خانه ها بیشتر از آن که به عنوان خانه معمولی به بازار عرضه شوند بیشتر به عنوان خانه ویلایی و با توجه به قابلیت های بازار خانه های تفریحی طراحی و ساخته می شدند. هر چند که خانه هایی از قبیل خانه متحرک های چند مقطعی که با ترکیب چند جعبه تلاش می کردند تا به خانه های معمولی نزدیکتر شوند مانند خانه مودولار دایئه جوتاکو(modular house of Daie Jutaku) و یا خانه هایی که با ترکیب جعبه و پارتیشن قابلیت بالایی برای پذیرش پلان های مختلف داشتند از قبیل کوبورکونپوسP71 و یا کوبوتا SPHنیز در این دوره به بازار می آیند.
از طرفی دیگر معروف ترین اثر خانه جعبه ای که مبتنی برمکتب متابولیسم ساخته شده، برج کپسولی ناکاگین اثر کیشو کوروکاوا (Kisho Kurokawa) ( سال 1972) است. همانطور که از لغت متابولیسم (metabolism)( به معنای تحولات بدن موجودات زنده برای حفظ حیات)، روشن است این مکتب تلاش می کند تا رابطه جدیدی میان عناصر شهری و معماری ايجاد کند. این مکتب در دهه 1970 توسط متابولیست ها (جمعی از معماران جوان به محوریت نوبورو کاوازوئه (Noboru Kawazoe) ، کیونوری کیکوتاکه ( Kionori Kikutake) و کیشو کوروکاوا (Kisho Kurokawa) ) تاسیس شد. برج کپسولی ناکاگین ساختمانی است که به بهترین صورت ممکن مفهوم متابولیسم را نشان داده است و بهترین نماینده معماری متابولیسم به حساب می آید. این ساختمان از دو عنصر کور (core) و کپسول (capsule) تشکیل شده است. کور در نقش یک سازه فنا ناپذیر شهری است و فضاهای کپسولی به عنوان سلول های زنده ای هستند که به این سازه وصل بوده مدام در حال تجدید بنا شدن هستند. ساختمان می ساوا هوم هریکو نیز که قبل از هتل نکاگین در اکسپو سال 1970 اوزاکا بنا شده بود با فرمی متفاوت، از این سیستم تبعیت می کند. ساختمان YNSU نیز هرچند توسط متابولیست ها بنا نشده است ولی از آنجایی که روی یک نوع زمین مصنوعی که یک شرکت فولاد سازی بنا کرده، یونیت های واحد های مسکونی تولیدی شرکت خانه سازی ناشیونال جای گرفته بود، تجربه جدیدی از مجتمع مسکونی سازی بوده. از این جهت که این بنا نیز از دو عنصر یعنی سازه پایدار تقریبا فنا ناپذیر و در مقیاس های شهری و جعبه هایی که هر آن امکان نصب، حذف و یا تغییر آنها وجود دارد ساخته شده است با طرز تفکر متابولیست ها اشتراکات زیادی داشت. هرچند قبل و بعد از سال 1970 تلاش های زیادی برای ساخت خانه های مسکونی جعبه ای شد، به جز خانه ای با نام تجاری سه کو سوی های مو M1 ( سال 1970 شرکت سه کو سوی کاگاکو کوگیو) که توانست در جلب توجه بازار موفق باشد، هیچ یک از آنها عمومیت پیدا نکرد .
تفکر ساخت جعبه های بدون هدف:
در سری خانه های سه کو سوی های مو M1 از پیچ و مهره ای برای اتصال مجموعه ای از مکعب مستطیل ها استفاده شده است.(enshaye in jomle ro natonestroost konam) این روش را اصطلاحا روش یونیتی می نامند. بزرگترین اختلاف این روش با دیگر روش های مورد استفاده در ساخت خانه های جعبه ای در این است که جعبه ها حاصل تقسیم فضا های خانه مسکونی به چند جعبه نیستند، بلکه در این روش فضا ها نقش یک عضو از فضای شهر یا محله را دارند. تعریف این جعبه ها به عنوان یک عضو از محیط شهری بر پایه بینش معمار اصلی این پروژه، کاتا هیرو اونو ( Katahiro Ono ) استوار است. از دیگر تفاوت های این سیستم این است که برعکس مفهوم کپسول، جعبه با انواع اقسام امکانات و تاسیسات اشباع نمی شود. در مقابل اونو ویژگی های روش یونیتی را اینگونه بیان می کند. [ برعکس مفهوم کپسول که تلاش می کند حداکثر امکانات و تاسیسات را در کپسول قرار دهد. تلاش کردیم که فضارا به عنوان مهمترین عنصر در محیط مسکونی به صورت کالا در در آوریم. بنابراین به جعبه یونیت های پیش ساخته و بدون عملکرد توجه کردیم. ] که این روش، بسیار با فلسفه متابولیسم متفاوت است.
این خانه جعبه ای همانطور که از ظاهرش کاملا معلوم است، از ترکیب چند جعبه تولیدی در کارخانه ساخته شده است.ابتدا دوازده تیرسبک آهنی که فریم بدنه مکعب مستطیل را تشکیل مي دهندجوش کاری می شوند. این همان جعبه بدون عملکردی است که اونو می گوید. سپس در خط مونتاژ عناصر داخلی، خارجی، تاسیسات و سقف که اونو به آنها ساب سیستم یا سیستم های جانبی می گوید نصب می شود. ولی بسته به این که این جعبه در کجای خانه قرار می گیرد ترتیب نصب آن متفاوت است. بنابراین مراحل مونتاژ ساب سیستم ها بسته به نوع کاربرد جعبه متفاوت است. این مراحل مطابق با نقشه متفاوت هر خانه اجرا می شد. یعنی خط تولید برعکس خط تولیدهای مخصوص تولید انبوه یکسان اجناس ، که در آن دوره مرسوم بود، بر اساس سفارش، هر واحد مسکونی را جداگانه تولید می کرد. از آنجایی که 90 درصد از سه کوسوی M1 در کارخانه مونتاژ می شد و به تبع آن کیفیت مصالح حفظ و ارزان شده و زمان ساخت نیز بسیار کم شده بود این محصول با شعار « انقلاب در خانه سازی» فروخته شد و توانست بازار را در اختیار بگیرد. یکی از کسانی که در اجرای این پروژه دخالت داشته، در گزارشی که به شرکت می نویسد:
"افرادی که از نمای مجلل خانه به عنوان نشانه شخصیت خود استفاده کنند بسیار کم بوده و بیشتر مردم به دنبال خانه ای هستند که در آن بتوانند راحت زندگی کنند و از مقاومت و طول عمر بالایی بر خوردار باشد. آنها منتظر ظهور مسکن ارزان قیمت هستند. تفاوت قیمت پنجاه هزار ینی در هر تسوبو ( مترجم : تقریبا 3 متر مربع) میان صدوهشتادهزار ین ( نویسنده : قیمت متوسط خانه های پیش ساخته در آن زمان) و صدو سی هزار ین ( نویسنده: در آن دوره سه کوسوی M1 تسوبو صدوسی پنج هزار ین فروخته می شد.) آنقدر با ارزش است که نقطه ضعف سادگی نمای ساختمان را برطرف کند. این نظر کارمندی است که هر روز در نمایشگاه با مشتریان در ارتباط بوده است. "
توانایی های خانه های جعبه ای :
از آن دوره 30 سال می گذرد. امروزه شرکت هایی از قبیل اتومبیل سازی تویوتا یا می ساواهوم هم محصولاتی را مانند سه کوسوی M1 به روش یونیتی تولید می کنند. تا جایی که امروزه سالانه بیش از سی هزار واحد مسکونی با این روش تولید می شود. ولی دیگر خانه ای مانند سه کوسوی M1 دیده نمی شود که نمای بیرونی آن گواه جعبه اي بودن آن خانه باشد . به دلیل اینکه نصب بام و روکار ساختمان درسایت ساختمان انجام می شود دیگر نمی توان درصد بالای پیش ساختگی سه کوسوی M1 را انتظار داشت. حقیقت این است که [افرادی که از نمای مجلل خانه به عنوان نشانه شخصیت خود استفاده کنند بسیار کم ] نبوده. و برای اینکه روش یونیتی توانایی پاسخگویی به این بازار را داشته باشد، مجبور بود که كالاهاي چشم گیرتر و متنوع تری را تولید کند. البته هنوز هم سیستم مونتاژ ساب سیستم به یک جعبه بدون عملکرد تغییر نکرده است.(natonestam injomlaro dorost konam) هرچند درصد آن کاهش یافته، ولی هنوز هم درصد تولید در کارخانه این روش قابل مقایسه با دیگر روش ها نیست و سرعت ساخت آن نیز هنوز یکی از امتیازات بزرگ این نوع محصول است. اما سیستمی که بر اساس استفاده از جعبه های بدون عملکرد شکل گرفته قابلیت های بیشتری دارد که به آنها توجه لازم نشده است.
اول آنکه از آنجا که جعبه قابلیت آن را دارد که به راحتی با اضافه کردن و کم کردن تعداد جعبه وسعت خانه را تغییر دهد، بعد از سکونت در خانه می توان بر اساس نیازها، یکی دو جعبه به بنا اضافه کرد یا از آن کم کرد. و در مواردی نيز می توان جعبه ها را به خانه ای که حتی با سازه ای متفاوت ساخته شده، اضافه کرد. از آنجایی که تغییرات زیاد در منزل معمولا بعد از سکونت در آن انجام می شود، بنابراین سرعت عمل در این کارها نقش مهمی ایفا می کند. اضافه کردن به بنا های موجود با استفاده از مزایای روش یونیتی، در کشورهایی مثل فرانسه و سنگاپور که خانه های جعبه ای عمومیت پیدا نکرده است دیده می شود. انتظار می رود در ژاپن نیز در آیندهاي نزدیک تلاش های در این جهت دیده شود.
دومین مورد، قابلیت باز استفادگی جعبه است. امروزه در ژاپن معمولا خانه های قدیمی را به یک باره تخریب می کنند و جای افسوس است که خانه های جعبه ای را که قابلیت تجزیه جعبه ها را دارند نیز با این روش غیر عقلانی تخریب مي كنند. می توان بعد از تجزیه جعبه ها، آنها را بصورت اولیه جعبه های بدون عملکرد در آورد و با تجهیز کردن آن به یک ساب سیستم جدید مورد استفاده قرار داد و یا حتی فقط ساب سیستم هایی که دیگر کارایی ندارند را عوض کرد و از جعبه استفاده کرد.
سومین مورد، قابلیت تجهیز کردن جعبه های به ساب سیستم در خارج از کارخانه است. چندی قبل یک زوج معمار سه کوسوی M1 را که با حداقل ساب سیستم تجهیز شده بود را می خرد. این خانه بسياري از ساب سیستم هایی را که در محصول های معمولی سه کوسوی M1 وجود داشت، را به همراه نداشت. این زوج قسمت های خالی این سیستم را با تاسیساتی که خود طراحی کرده بودند تکمیل کرده و هنوز هم در آن خانه زندگی می کنند. اینکه ساکنین خانه بتوانند جعبه های بدون عملکرد را آنگونه که دوست دارند دیزاین کرده و محیط زندگی خود را طراحی کنند. این وِیژگی ظرفیت آن را دارد که ارزشی را متفاوت با ارزشهای تولید صنعتی خلق کند. خانه این زوج یک مثال بسیار مناسب دراثبات این موضوع است.
(از کتاب تکامل مسکن به سبک قرن بیستم. نوشته شوایچی ماتسو مورا استاد دانشگاه توکیو ترجمه میثم معصومی)
