لک لکی که خانه حمل می کند
یکی از مهمترین تصاویری که پروفسور یوشی چی کا اوچی دا (Yoshichika Uchida) در زمان دانشجویی به من نشان داد، نقاشی بود از یک لک لکی که در حال حمل خانه ای در هوا اسد. این نقاشی برگرفته از مجله انگلیسی پانچ ( Punch) چاپ سال 1944 بود. پروفسور اوچی دا که هم در تئوری و هم در میدان عمل ، پدر صنعتی کردن ساخت و ساز ژاپن بود، علاقه خواستی به این نقاشی داشت. هر وقت که می خواست درباره مهمترین روش صنعتی کردن ساخت و ساز یعنی prefabrication یا پیش سازی صحبت کند، حتما از این نقاشی استفاده می کرد. او هنگامی که نتجه تحقیقاتش را در کتابی به نام « پیش ساختگی قهرمان معماری معاصر» چاپ می کند، از این نقاشی در اول کتابش استفاده می کند. 25 سال بعد نیز هنگامی که محتوای آخرین کلاس درسش در دانشگاه توکیو را تحت کتاب « سیستم های ساخت معماری» تدوین می کند نیز باز از این نقاشی کمک می گیرد. دلیل اهمیت این تصویر را پروفسور اینگونه بیان می کند:
معانی زیادی در نقاشی لک لک در حال حمل خانه نهفته است. اولا خانه این تصور خیلی سریع ساخته می شود. دوما خانواده ای که در پایین دیده می شوند تداعی کننده شعار هر خانواده یک خانه می باشد. ولی مهمترین ویژگی آن قرار دادن خانه ای پیش ساخته بر روی تپه ای است که در اطراف آن انسان دیگری دیده نمی شود و نشان دادن خانه پیش ساخته به مانند هدیه ای از آسمان، نیز مزید بر علت می شود تا من مجذوب این نقاشی شوم.
چند سالی از آن زمانی که از فراگیری معنای این نقاشی از پروفسور اوچی می گذشت که یک روز وقتی داشتم کتاب های کتاب خانه آزمایشگاه را نگاه می کردم به عکسی از یک کتاب آمریکایی برخوردم که بسیار شبیه به این نقاشی بود. اسم آن کتاب The Dymaxion World of Buckminster Fuller ( جهان دایمکسیون باکمینستر فولر) بود. آن عکس تصویر جی او دی سیک دوم (Geodesic dome ) یا گنبد فولر بود، گنبدی که از چوب و پلاستیک توسط باکمینستر فولر ساخته شده بود. در عکس باکمینستر فولر را در حالی نشان می دهد که نظارگر حمل این گنبد با هلیکوپر است. باکمنستر فولر که یکی از نوابغ قرن بیستم آمریکا است، به عنوان متفکری که با اختراع« سینرجتیکس(synergetics )» سعی کرد تا سیستم وجودی فضا را با یک حجم چندین وجهی درک کند و یا نویسنده کتاب« روش هدایت سفینه فضایی زمین(Operating Manual For Spaceship Earth)» از اولین دانشمندانی است که روی مسائل انرژی و مسکن، در مقیاس جهانی فکر کرده است و در معماری نیز با طراحی« دوم یا گنبد فولر Geodesic dome » که در نقاط مختلف دنیا از روی آن ساخته اند معروف است.
کشتی هوایی زپلین و برج D4
گنبد فولر از تقسیم سطح کره با پاره خط ( Geodesic Line ) که یک حجم چندین وجهی را درون کره محاط می کند به وجود آمده است. که این پاره خط ها نقش سازه را در این گنبد دارند. این گنبد به دلیل اینکه با یک سازه بسیار سبک حجم زیادی را تحت پوشش خود قرار می دهد یک طرح انقلابی به حساب آمده و از آن در بنای کوچکی مانند خانه مسکونی گرفته تا سال نمایشگاهی به قطر بیشتر از 100 متر در سرتاسر دنیا استفاده شده است. و مواردی زیادی از این گنبد ها مانند عکس فولر در آسمان حمل شده اند. ولی فولر خیلی پیشتر از این گنبد به فکر حمل ساختمان در آسمان بوده است.
اولین باری که فولر به فکر حمل خانه در آسمان افتاد به سال های 1927 و 28 و طرحی به نام برج D4 بر می گردد. برج D4 که بعدا در سال 1929 ماکت آن ساخته می شود به عنوان خانه ای برای آینده، مانند خانه «دای ماکسیون» که به عنوان خانه ای متعلق به آینده بسیار مورد توجه واقع شد باید سازه و کف آن از مواد سبکی مانند آلومینیوم یا جورالومین (duralumin) ساخته می شد، تا بتوان از دکلی که در مرکز خانه است آویزان شوند. این برج مجتمع مسکومی10 طبقه بود. در طرحی از فولر D4در 6 صحنه کارتنی به صورتی که با کشتی هوایی زپلین حمل و در تمام دنیا به نمایش گذاشته می شود به تصویر درآمده است. داستان این کارتن درباره سفری است که زپلین در آن به دشتی که هیچ کس در آن زندگی نمی کند رفته، با انفجار بمب گودالی در زمین برای قرار دادن پی برج D4 ایجاد می شود و سپس پیر یا ستون مرکزی برج D4 در آن قرار گرفته و با عناصر کششی (مانند کابل) سازه ای تیر را تثبیت کرده، زپلین بر می گردد. فولر در همان سال طرحی با نام شهر یکپارچه جهانی در اقیانوس هوا (The Air Ocean World Town Plan) را ارائه می دهد که در قطب شمال ،گرینلند، قاره آفریقا و یا هر نقطه ای دیگر از دنیا برج های مسکونی را بنا کرده است. و درتصویر دیگر نشان داده است که این برج ها به وسیله هواپیما یا زپلین حمل می شوند.
نقشه واحد های مسکونی داخل برج D4 کشیده نشده است ولی جزتیات خانه دایماکسین که آن نیز در همان سال ها طراحی شده و در آن نیز از سازه کششی استفاده شده به خوبی تشریح شده است. این خانه انباشته است از وسایل و تاسیسات صنعتی، که فولر با قدرت تخیل بالای خود تصور کرده، در آینده ساخته خواهند شد. از قبیل در اتومایتک، پلاستیک شفاف، دستگاه تصویه آب، دستگاه تصویه هوا، ماشین لباس شویی برقی، ماشین ظرف شویی برقی و غیره وسایلی که هیچ ارتباطی با خانه های هم اثر خود نداشت و سنبول یک خانه هایتک بود. آرزوی فولر این بود که با استفاده از تکنولوژی آمریکا این خانه ها را به تولید انبوه رسانده و با استفاده از هواپیما آنها را تا اقصاء نقاط دنیا گسترش دهد. روبرت دابلیو مارکس هدف ثابت در زندگی فولر را اینگونه وصف می کند:
«باید از تمام تکنولوژیها حداکثر استفاده را با بیشترین سرعت ممکن برای (خدمت به)تمام بشریت کرد.»
بدون شک این جمله کوتاه ترین جمله ای است که با آن می توان اعتقاد به توزیع دستاوردهای علمی از طریق راه هوایی را بیان کرد. حتی فولر در سال 1928 که برج D4 را طراحی می کند ماشین پرنده ای را نیز طراحی می کند که با استفاده از هوای فشرده قابلیت حرکت بر روی زمین و هوا هر دو را داشت. او در سال 1940 اطلاعات موجود بر روی زمین را بر روی حجمی 8 وجهی پیاده می کند و « نقشه دایماکسین» که در آن مساحت ها نزدیک به واقعیت می باشد را اختراع می کند. روی این نقشه دستاورد هایی را که به واسطه پیشرفت علم و دانش ایجاد شده است را در سرتا سر جهان پیاده کرده نام آن را «نقشه انرژی» جهان می گذارد.
دستگاه مسکونی دایماکسیون به نام « اوی چی تا (Wichita)»
طرح برج D4 فولر که خانه ای با تکنولوژی بالا و قابلیت جابجایی در آسمان بود، هرگز با همان مشخصات تحقق نیافت. ولی فولر درکار های بعدیش آثاری را عرضه می کند، که از ایده های D4 در آنها استفاده شده و قابلیت اجرایی بیشتری داشتند. یکی از آنها طرح « بال مکانیکی است» که در سال 1940 به سفارش مجله آرکیتکچرال فورام (Architectural Forum) ساخته می شود. این یونیت جدید شامل آشپز خانه و ژنراتور به واحد سرویس بهداشتی است که برای خانه دایماکسیون طراحی کرده بود و در سال 1936 به سفارش شرکت فلیپ داچ ( Phelps Doghe Corp) ساخته بود. این یونیت که برروی گاری سوار بوده و قابلیت حمل و نقل داشت، وسیله ای بود که با آن امکان انجام حداقل زندگی بهداشتی در منطقه ای بی برق را فراهم می کرد. بدین گونه با ترکیب بال مکانیکی و با اختراع « گنبد فولر» یا روش ساخت شلتر( سرپناه) و تولید انبوه آن در سال 1950 آرزوی بلندپروازانه فولر تا مرز تحقق پیش رفت.
پروژه دیگری که براساس طرح خانه دایماکسیون در سال 1947 ساخته شد، دستگاه مسکونی ماکسیون « اوی چی تا (Wichita)» بود. فولر این خانه را در شرایط بعد از جنگ جهانی دوم که از یک طرف صاحبان صنایع جنگی به دنبال راهی برای استفاده صلح آمیز از این صنایع بودند و از طرف دیگر بازار مسکن پاسخ گوی نیازهای سربازان بازگشته از جنگ و خانوادگانشان نبود به سفارش یک شرکت هواپیما سازی ساخت. در این پروژه فولر ایده های مختلفی که در طول سالیان سال از برج D4 و خانه دایماکسیون جمع کرده بود را برای اولین بار در یک پروژه با قابلیت اجرایی استفاده می کند.
دستگاه مسکونی دایماکسیون به مانند خانه دایماکسیون پلانی دایره ای شکل دارد که سقف یا کف هایی آلومنیومی یا جورالومینی آن از ستون مرکزی با استفاده از سیستم سازه کششی متصل شده بود. به جزء اتاق سرویس بهداشتی در این خانه تاسیسات نو آورانه دیگری از قبیل قفسه های که با نیروی برق حرکت می کنند یا سقفی که برای تهویه هوا با حرکتی دورانی بالا رونده تعبیه شده بود. در ضمن فولر تلاش بسیاری می کند تا قطعات ساختمان را سبکتر کرده و سیستم انتقال این خانه ها را طراحی کند. او موفق می شود که تمام قطعات را به وزنی کمتر از 45 کیلوگرم در اَورد و وزن کل یک خانه با 100 متر مربع مساحت را با تمام وسایل آن از قبیل مبلمان و فرش را زیر سه و نیم تن نگاه دارد. و برای تسهیل حمل و نقل قطعات ساختمان را طوری طراحی کرده بود، تا امکان قرارا دادن تمام آنها در یک استوانه بزرگ وجود داشته باشد. فولر حساب کرده بود که اگر این خانه را در مقیاس صنعتی تولید کند می تواند هر واحد مسکونی را با نصف هزینه خانه هایی که به روش های معمول ساخته می شوند بسازد.
از اکتبر سال 1945 که این طرح را منتشر می کند، تا آوریل سال بعد از آن بیش از 37000 هزار واحد سفارش برای این ساختمان در یافت می کند. ولی متاسفانه فولر با مشکلات تجاری از قبیل عدم توانایی تهیه سرمایه مواجه می شود و تنها 2 واحد از این خانه ساخته شده و به تاریخ می پیوندد. شخصی که هر دو این واحدها را می خرد، یک واحد را در سال 1972 برای سکونت خود بنا می کند و دیگری را بدون آنکه حتی یک بار سرهم و منتاژ کند نگهداری می کند. تا در سال 1992 هر دو خانه را به موزه هنری فورد در اطراف شهر دترویت اهدا می کند. این خانه ها در حال حاضر برای اینکه در یکی از سال های ده اول قرن بیست یکم به نمایش در آید توسط باستان شناسان صنعتی در دست بررسی است. شاید این موزه که محل نگاه داری هواپیما یا اتومبیل های تاریخی است بهترین مکان برای نگهداری از محصول آرزو های فولر باشد.
(از کتاب تکامل مسکن به سبک قرن بیستم. نوشته شوایچی ماتسو مورا استاد دانشگاه توکیو ترجمه میثم معصومی(
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر