4. سنت و مدرنیزاسیون
وقتی در سال های میانی قرن بیستم سبک بین المللی در اکثر نقاط دنیا به کار گرفته می شود. ژاپن نیز از این قاعده تبعیت کرده و این تب ژاپن را نیز در بر می گیرد. ولی یکی از بارزترین ویژگی های معماری مدرن ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم این است که معماران ژاپن در عین حال که به عنوان معماران بزرگ سبک بین الملل شناخته می شوند، ولی هم زمان آثارشان تحت تاثیر سنت ژاپنی قرار دارد. این موضوع از آنجا اهمیت دارد که به یاد آوریم یکی از بارزترین مشخصه های سبک مدرن یا سبک بین المللی در سنت ستیزی این سبک است. همانطور که از اسم سبک بین المللی نیز پیدا است هدف این سبک ارائه فرمولی برای طراحی است که بدون توجه به شرایط تاریخی، اقلیمی بتوان آن را در هر نقطه از جهان اجرا کرد. از این رو دانستن اینکه چگونه ژاپنی ها در جو سنت ستیزی سبک بین اللمل توانستند سنت خود را حفظ کنند. در این فصل به بررسی چگونگی این تعامل می پردازیم.
وقتی از معماران ژاپنی دلیل موفقیت ژاپن در تلفیق سنت ژاپنی و معماری سبک بین الملل پرسیده می شود، اولین دلیلی که مطرح می شود، تشابه اصول معماری سنتی ژاپن با سبک بین الملل است. و به عنوان شاهد آن، تشابه سیستم دومینو [تصویرشماره 3] با معماری سنتی ژاپن مطرح می شود. همانطور که لوکوربوزیه در این سیستم ساختمان را در سقف، کف، و ستون خلاصه کرده است. عناصر اصلی در معماری سنتی ژاپن نیز همین عناصر هستند [تصویرشماره4]. هر چند که این تشابه میان معماری سنتی ژاپن و سیستم دومینو وجود دارد. ولی مصداق های فراوان دیگری هم در معماری سنتی ژاپن وجود دارد که با اصول معماری مدرن همخوانی ندارند. بنابراین بیشتر از آنکه این موضوع دلیلی واقعی برظهور سنت در معماری مدرن ژاپن باشد، بیشتر شبیه به دلیلی ژورنالیستی برای متقاعد کردن افکار عمومی می ماند.
گرایش به استفاده از سنت در دو قشر فکری متفاوت معماری ژاپن دیده می شود. گروه اول سنت گرایانی هستند که به دنبال احیای سنت ژاپنی با هدف ایجاد هویت ژاپنی در مقابل هویت غربی بودند و دیگری معماران مدرنیستی بودند که راهی جز استفاده از تمام پیشرفت های معماری غربی برای پیشرفت کشور خود نمی دیدند و با استفاده از سنت سعی در بومی کردن معماری مدرن غربی داشتند. هر چند که این دو گروه اهدافی متفاوت را دنبال می کردند ولی ناخودآگاهانه در نهایت نقطه ای مشترکی را هدف قرار می دهند.
در سال های ابتدایی بعد از جنگ جهانی دوم که هنوز ژاپن در اشغال مستقیم آمریکا بود، جنایات امپراتوری ژاپن در ارتباط مستقیم با فرهنگ و سنت ژاپنی تعریف می شود. از این رو سنت به عنوان تابو معرفی شده و ابراز علاقه به سنت ناممکن می شود. این سیاست افراطی آمریکایی ها باعث می شود تا مردم ژاپن در یک خلع فرهنگی ، هویتی قرار گیرند. بعد از گذشت حدودا 5 سال از جنگ جهانی و با بازتر شدن فضای عمومی و اداره تدریجی کشور به دست ژاپنی ها، حرکتهایی در جهت پر کردن این خلع هویتی آغاز می شود. ولی از آنجایی که تجربه تلخ سنت گرایی قبل از جنگ جهانی دوم هنوز در ذهن ها زنده بود سنت گرایان جدید دیگر راه رفته گذشتگان را پیموده و سعی می کنند تا روشی متفاوت با روش گذشتگان را ارائه کنند. در معماری نیز سنت گرایانی مانند یو ایچی رو کوو جیرو[1]، سوته می هوروگوچی[2] یا توگو مورانو[3] به تلاش برای احیای سنت ژاپنی می پردازند.
یو ایچی رو کوجیرو در کتاب خودش« زیبایی های معماری ژاپنی[4] » سعی می کند تا با معرفی جنبه های مختلف معماری سنتی ژاپن به تجزیه و تحلیل ابعاد این معماری پرداخته و با تاکید بر اصل تنوع در معماری سنتی ژاپن راهکار هایی را برای حفظ هویت ژاپنی در معماری امروز ژاپن ارائه می کند. در این کتاب بیشتر از آنکه به ویژگی های فیزیکی معماری ژاپن پرداخته شود، سعی در درک کیفیت فضا، نور، نوع تاثیر معماری بر انسان و نوع رابطه انسان و معماری است. کووجیرو به بررسی انواع ساختمان ها از مسکونی تا مذهبی یا نظامی می پردازد و برای درک بهتر مفاهیم معماری از افسانه ها تا نقاشی های باقی مانده از گذشته استفاده می کند تا بتواند در پس فرمها کیفیت و تاثیری معماری بر انسان را کشف کند. سپس کوجیرو معماری معاصر را مورد بررسی قرار داده و با کیفیت های مشکوف در معماری سنتی مقایسه می کند و راهکاری مورد نظر خود در جهت ایجاد هویت ژاپنی در معماری امروزی را معرفی می کند. او در این کتابش هریک از عناصر موجود در معماری سنتی ژاپن از قبیل بام، سقف، کف، ستون، دیوار، پنجره و ... را مورد بررسی قرار می دهد و معانی زیبا شناسی و انسانی هریک از این عناصر را تبین می کند.به عنوان مثال در بحث خانه های مسکونی او به راهروها (انگاوا[5]) [تصویرشماره 5]در معماری سنتی ژاپن اشاره کرده و از آنها به عنوان فضایی کاملا ژاپنی یاد می کند. او انگاوا را فضایی تعریف می کند که فضایی است میان فضای درون ساختمان (اتاقها) و فضای بیرونی ساختمان ( باغ ). از این رو نه دارای ویژگی های فضای داخلی و نه فضاهای بیرونی است. او انگاوا را یک وسطه ای میان درون و برون ساختمان می داند که در زندگی ژاپنی از اهمیت بسیار زیادی بر خوردار است در حالی که در معماری غربی نمی توان فضایی با این خصوصیات یافت. فضایی که در آن بدون خیس شدن می توان باران را حس کند و یا از نسیم بهاری لذت برد. در پایان او نتیجه می گیرد که انسان مدرن ژاپنی نیز نیازمند فضا هایی مانند انگاوا است و به معماران ژاپنی پیشنهاد می کند که اسیر تفکرات غربی که معماری را فضایی محصور میان دیوار های می داند نشده و در آثار خود فضاهایی را ایجاد کنند که در آن مانند انگاوا بتوان طبیعت را درک کرد.
هرچند در بحث تئوریک سنت گرایان سعی می کنند که بدور از تعصب نسبت به فرمها درک جدیدی از مفاهیم و فضا ارائه می دهند. ولی در عمل وقتی آثار معماران سنت گرایی نظیر هوری گوچی [ تصویر6] و مورا نو [ تصویر7] را می بینیم که کمتر ابتکار جدیدی را می توان در آثار آنها کشف کرد. و اگر تاریخ ساخت نبا را ندانیم به سختی می توان پی به قرن بیستمی بودن این ساختمان ها برد. از آنجا که آثار آنها به شدت پایبند به اصول معماری سنتی ژاپن است متاسفانه آثارشان در حد کپی بسیار عالی از معماری سنتی باقی می ماند. و کمترین نقش را ابداع تفکری جدید در معماری ایفا می کنند.
گروه دیگر از معماران که سنت را در معماری خود بکار می گیرند، مدرنیست هایی مانند کنزو تانگه[6]، ساکاکورا جونزو[7] ( تصویر شماره 8 ) و ... می باشند. معمارانی که با توجه به خواستگاه هایشان تمام تلاششان در جهت همگامی با پیشرفته ترین تکنولوژی ها و طرز فکر معماری در غربی بود. ولی باز در آثار اینگونه معماران نیز می توان رد پای معماری و فرهنگ ژاپن دیده می شود. برای روشن شدن چگونگی تاثیر سنت در معماری معاصر ژاپن برای نمونه به بررسی آثار کنزو تانگه می پردازیم.
تانگه در جایگاه پدر معماری مدرن ژاپن یکی از بزرگ ترین معماران مدرینست نیمه دوم قرن 20 دنیا است. با این همه او در معرفی اکثر آثارش از ارتباط این آثار با معماری سنتی ژاپن سخن به میان می آورد. ولی همانگونه که خود تانگه در مجله شینکنچیکو[8] شماره یک سال 59 اشاره می کند.
سنت حتی قدرت آن را ندارد که خود را جاویدان نگاه دارد، چه رسد به آنکه تبدیل به انرژی برای خلاقیت شود. برای پیدا کردن راه رسیدن به خلاقیت که از سنت آغاز شده باشد، باید سنت را نقد ( نهی ) ودگرگون کرد. این موضوع که آیا در تاریخ ژاپن انرژی لازم برای نقد ودگرگون کردن وجود داشته یا خیر، همواره ذهن من را به خود مشغول کرده است. در مقایسه با بقیه کشورها ژاپن تاریخی با ثبات تر داشته است. هیچ انقلاب بزرگی را نمی توان در فرهنگ و هنر آن دید. به عبارتی دیگر می توان گفت که در ژاپن انرژی لازم برای نقد و زیرو رو کردن سنت پرورش نیافته است.
امروزه، این انرژی (هرچند ناکافی) درحال آزاد شدن است. این اتفاق برای اولین بار است که در طول تاریخ ژاپن اتفاق می افتد. و شاید همین آزادی باشد که بی نظمی و بی قاعدگی را به وجود آورده است. ولی ما نباید فراموش کنیم که این رهایی انرژی است که به یک نیروی بسیار بزرگ برای تحول و خلاقیت جدید تبدیل شده است.
کنزو تانگه (مجله شین کنچیکو 5901)
تانگه هرگز سنتگرا نبوده و برعکس همواره به عنوان یک چالشگر به تقابل با سنت برخاسته و نوگرایی را سرمشق خود قرار داده است. ولی در آثار او همواره نشانه هایی دیده می شود که آثار او را از آثار دیگر معماران مدرنیسم دنیا جدا می سازد . از بارز ترین کارهای تانگه که در آن مفاهیم سنتی به کار رفته است می توان به ساختمان استانداری کاگاوا[9] [تصویرشماره9] اشاره کرد. استانداری کاگاوا کار کنزو تانگه در سال 1958، ساختمانی با اسکلت RC می باشد. در تعیین تناسب اسکلت RC برای اینکه روحی ژاپنی به این ساختمان داده باشد، با استفاده از «کی واری[10]» بالکونی های را خلق کرده که سقفشان یادآور سقف انگاوا ها در بنا های سنتی ژاپن است. «کی واری» سیستمی در معماری سنتی ژاپن است که در آن نسبت میان ابعاد قطعات و اجزای به کل ساختمان مشخص می شود. هر چند که خود تانگه اعتراف می کند، در بعضی جاها نتوانسته است این تناسب را بطور کامل رعایت کند. ولی از آنجا که با استفاده از تناسبات موجود در معماری سنتی ژاپن ابعاد تیر و ستون تعیین شده اند. سازه ساختمان از زیبایی منحصر به فردی برخوردار می شود و تانگه با نشاندادن این زیبایی بینده را به یاد زیبایی سازه معماری سنتی ژاپن می اندازد.
در مقابل سبکهای سنت گرایانه تلفیقی با سبک کلاسیک قبل از جنگ جهانی دوم بعد از جنگ دیگر معماران مدرن ژاپن فشار حکومت را حس نمی کردند و با نگاهی علمی و تحقیقی به تاریخ معماری به این نتیجه می رسند که اولا تعریف واحدی از سنت وجود ندارد. معماری به تبع تفاوت در تاریخ و منطقه ساخت دارای ویژگی های مخصوص به خود هستند. سنت دارای تعاریف مختلف بوده و ارائه تعریفی انحصاری از سنت عملی ناشیانه است که مانع استفاده از تمام پتانسیل معماری سنتی می شود و در مقابل ارائه تعریفی واحد از سنت در معماری جبهه گرفتند. ولی این بدان معنا نبود که آنها ضرورت استفاده از فرمهای بومی سنتی را نفی کنند. از دید آنها سنت واقعی تنها در معابد بودایی (که ریشه در چین داشته و وابسته به مراکز قدرت بود) خلاصه نمی شد. بلکه معماری معابد شینتو، منازل و چا شیتسو[11] ( اتاق چای خوری) نیز بخشی از معماری سنتی بودند که از اهمیت فراوانی نیز بر خوردار بودند. معماران مدرن به این نتیجه می رسند که بجای بهره بردای فرمیک از سنت، بهتر است مفاهیم نهفته در معماری سنتی را باز شناسی کرده و آن مفاهیم را در معماری خود به کار گیرند. از دید آنها باید به عناصر و مفاهیمی از سنت بیشتر توجه کرد که امروز و در آینده نیز مفید هستند و نه آن عناصری که فقط در گذشته دارای ارزش بوده اند. و در آن میان مفاهیمی از قبیل
1) پرهیز از پیچیدگی و سعی در طراحی پلان و سازه ساده
2) حداکثر استفاده از خصوصیات و زیبایی های مصالح
3) دور جستن از تزییناتی زاید و الحاقی
4) دوری جستن از تقارن در نمای بنا
5) هماهنگی با محیط اطراف
6) استفاده از استاندارد های و اندازه های به کار رفته در معماری سنتی
به عنوان ارزش های فنا ناپذیر در گذشته، حال و آینده معرفی می شوند. ویژگی مهم و حائز اهمیت این عناصر در این است که مفاهیمی از زیبا شناسی می باشند که دارای اشتراکات زیادی با مفاهیم زیبا شناسی در مدرنیسم هستند. مسلما این اشتراک یک اتفاق نبوده و این درک از سنتی پس از گذشتن از فیلتر ایدولوژی مدرنیسم بدست آمده است.
[1] - 神代雄一郎Yuichiro Koujiro
[2] - 堀口捨己 Sutemi Horiguchi
[3] - 村野勝吾Togo Murano
[4] -日本建築の美
[5] -縁側engawa در خانه های سنتی ژاپن اتاق ها در مرکز قرار دارند و دور تا دور ساختمان را راه رویی در بر می گیرد. ورودی اتاق ها از ایر راه رو را که انگاوا نامیده می شود صورت می گیرد.
[6] - 丹下健三 Tange Kenzo پدر معماری معاصر ژاپن
[7] - 坂倉準三 Sakakura Junzo او یکی از سه معماری ژاپنی است که در دفتر پدر معماری مدرن لو کوربوزیه کار کرده است.
[8] -新建築５９年１月
[9] -香川県庁Kanagawa Prefectural Government Office
[10] - 木割 Kiwari (سیستم تناسبات و ابعاد ساختمان در معماری سنتی ژاپن)
[11] -茶室 Chashitsu اتاق برگزاری مراسم چایی در ژاپن
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر